استقرار جامعه اطلاعاتي شکاف ديجيتالي را ترميم مي کند

چندي پيش کارشناسان ICT كشورهاي جهان گردهم آمدند تا درباره موضوعي مهم تصميم بگيرند. اين گردهمايي عظيم همان اتفاق مهم قرن بيست و يکم است که اجلاس جهاني جامعه اطلاعاتي نام دارد .
پس از اين رويداد بزرگ شرکت کنندگان در آن حرفهاي شنيدني براي رسانه ها به ارمغان آوردند که شايد آنها را خوانده و شنيده ايد . اما در اين ميان صحبت ها و نظرات يکي از فعال ترين اعضاي تيم ايراني شرکت کننده در اين اجلاس پر اهميت است .
دكتر جلالي عضو هيات مديره انجمن مطالعات جامعه اطلاعاتي ايران درحال حاضر به عنوان عضو هيات مديره و مسوول کميته جامعه اطلاعاتي انجمن ارتباطات و فناوري اطلاعات ايران کشور فعاليت مي کند .
وي در دو اجلاس سران كشورهاي جهان درباره جامعه اطلاعاتي ژنو و تونس شركت کرده و در اين خصوص كتابي در معرفي جامعه اطلاعاتي براي مديران به تاليف رسانده است .وي در اجلاس تونس با ارائه كارگاه توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات در روستا تجربيات موفق ايران در اين زمينه را در اختيار اجلاس قرار داد.
در گفت و گويي دوستانه نظرات وي را در اين باره به رشته تحرير درآوريم که مي خوانيد :

•آقاي دکتر جلالي از نظر شما كه صاحبنظرمباحث جامعه اطلاعاتي هستيد ، اجلاس تونس چه مزيتي بر اجلاس ژنو داشت؟
امتياز و مزيت اصلي اين اجلاس را مي توان درك بيشتر شركت كنندگان و پختگي آنها در طرح مباحث و ارائه كارگاه‌ها، سمينارها و سخنرانيها در موضوع جامعه اطلاعاتي دانست. به نظر مي رسد كه سواد عمومي شركت كنندگان در درك جامعه اطلاعاتي نسبت به اجلاس اول افزايش بيشتري داشته است و نياز به همفكري و هماهنگي براي استفاده مناسب از فناوري اطلاعات و ارتباطات در جهت صلح و ارتقاء اقتصاد و فرهنگ جهاني نمود بيشتري يافته است.
اجلاس تونس تلاش مي کرد شرکت کنندگان را متقاعد سازد در جامعه اطلاعاتي مورد توافق در چهار حوزه آموزش، بهداشت، تجارت و مشاركتهاي اجتماعي زمينه دسترسي همگاني را فراهم کنند تا فاصله فقر و غنا در جهان افزايش نيابد.
اينكه تقريبا همه كشورها به درك مشتركي در جهت محروميت زدايي در جهان با استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات رسيده‌اند و توجه مخصوصي به روستاها و منطق محروم دارند يك موفقيت بزرگ براي اجلاس بوده است.
البته مزيت اصلي اين اجلاس براي كشور ما اين بود كه توانستيم جايگاه و اندازه خود را در توسعه و بكارگيري كاربردهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات تشخيص بدهيم.
براين اساس بايد گفت در بعضي از شاخصها از وضعيت مناسبي برخوردار بوديم اما در بسياري از شاخص‌هااز بسياري از كشورهاي عقب تر هستيم.
نمايشگاهي كه در حاشيه اجلاس برگزار شد فرصتي فراهم کرد تا توانمندي سخت افزاري و نرم‌افزاري كشورهاي دنيا را ببينيم و با آنها ارتباط بر قرار كنيم. حضور بيش از صد نفر از ايران در اين اجلاس براي انتقال تجربيات به كشور بسيار مفيد بود، بخصوص نقش فعال NGOهاي ايران در اجلاس چشمگير بود و نشان داد که لازم است سرمايه‌گذاري خوبي در خصوص آنها صورت گيرد.
در هر صورت در اجلاس تونس برنامه‌هاي اجلاس اول پيگيري شد و بر روي اقدامات باقيمانده از اجلاس ژنو بحث و تبادل نظر شد. ولي اقدام مستقل و جديدي صورت نگرفت. در اجلاس ژنو كه شركت كنندگان از پختگي كمتري برخوردار بودند برنامه‌هاي اصول و عمل را تهيه كردند اما لازم بود بعد از دوسال اين اصول پيگيري شود و مباحث باقيمانده نيز به نتيجه برسد كه بعضا به نتيجه رسيد. در مجموع به

	" امتياز و مزيت اصلي اين اجلاس را مي توان درك بيشتر شركت كنندگان و پختگي آنها در طرح مباحث و ارائه كارگاه‌ها، سمينارها و سخنرانيها در موضوع جامعه اطلاعاتي دانست... "

نظر من اين اجلاس فرصت مغتنمي بود و ايران نيز ازاين فرصت به خوبي استفاده كرد .

•دکتر ، با وجودي كه بحث جامعه اطلاعاتي در كشور ما بيش از دو سال است كه مطرح شده و ايران نيز عملا اصول جامعه اطلاعاتي را پذيرفته و در اسناد آن دخالت داشته است هنوز بخشي از جامعه تعريف مشخصي از آن را نمي‌دانند، ممكن است ضمن تعريف با ذكر يك مثال مملوس مزيت جامعه اطلاعاتي را تبيين كنيد؟
جامعه اطلاعاتي جايي است كه همه اشخاص بدون تمايز به بصورت آزادانه توان خلق، دريافت، شريك‌كردن و بكارگيري اطلاعات و دانش براي اقتصاد، اجتماع، فرهنگ و توسعه سياسي خود را دارند. اين تعريف مورد توافق كليه اعضاي جامعه اطلاعاتي جهاني است كه علاقمند است دانايي را محور اداره جهان قرار دهد تا جنگ و ستيز و نابرابري و بي‌عدالتي در بين مردم از ميان برود و فاصله بين فقر و غنا كه امروزه بر اساس عدم دسترسي و دسترسي به اطلاعات بوجود مي‌آيد تا حد امكان كم شود. در يك جامعه اطلاعاتي به مدد فناوريهاي نوين ارتباطي مانند اينترنت اين امكان وجود دارد كه هر كس در هرجا و در هر زمان دلخواه آموزش بدهد و يا آموزش بگيرد. همينطور هركس حتي بدون سرمايه اوليه بتواند تجارت كند و يا اطلاعات بهداشتي خود را به رايگان بدست آورد. در يك جامعه اطلاعاتي نقش دولت كاملا متفاوت از وضعيت يك دولت سنتي خواهد بود. در يك جامعه اطلاعاتي دولتمردان مسلط بر استفاده از رايانه و اينترنت هستند و دولت را دولت الكترونيكي مي‌گويند. براي روشن شدن موضوع به يك كاربرد دولت الكترونيكي و تشخيص تفاوت آن با دولت سنتي توجه نمائيد. فرض كنيد يك سرمايه‌گذار خارجي از طريق پورتال دولت الكترونيكي متوجه يك فرصت اقتصادي در كشوري مي‌شود كه وارد جامعه اطلاعاتي شده است و مي‌خواهد سرمايه گذاري كند. مراحل انجام كار به اين صورت است كه:
1-سرمايه گذار با توجه به آنچه در پورتال دولت الكترونيك ديده تقاضاي خود را براي سرمايه‌گذاري با پيام الكترونيكي به بخش بازرگاني اعلام مي‌كند.
2-بخش بازرگاني پيام را دريافت و براي اعضاي كميسيون سرمايه‌گذاري خارجي ارسال مي‌كند تا آنها ضمن بررسي تقاضا و با توجه به قوانين و مقرارت دولت آن‌را كارشناسي نمايند و اگر سئوال بيشتري از سرمايه‌گذار دارند مستقيما سئوال كنند.
3-با فرض پذيرش تقاضا توسط كميسيون سرمايه‌گذاري خارجي نتيجه نظر خود را به وزير بازرگاني ارائه مي‌دهند و وزير بازرگاني هم نظر وزير اقتصاد و ساير وزراي مربوطه را از طريق پيام الكترونيكي دريافت مي‌كند. در صورتيكه همه چيز متناسب با سياست دولت باشد نتيجه تصميم به بخش بازرگاني خارجي اعلام مي‌شود تا در آنجا تسهيلات دولت و كليه اطلاعات مربوطه همراه با بروشورهاي راهنماي الكترونيكي سرمايه‌گذاري به سرمايه‌گذار خارجي توسط پيام الكترونيكي منتقل شود.
مجموعه اين اقدامات مي‌تواند دركمتر از نيم ساعت صورت گيرد. اين در حالي است كه ممكن است اعضاي كميسيون و يا وزرا در منزل، در محيطي تفريحي و يا در هرجاي دلخواه باشند و در محيط كار در كنار هم نباشند.
مثال فوق را اگر به حوزه‌هاي تجارت، آموزش، بهداشت، دولت و ساير سرويسهاي بخش دولتي و خصوصي تعميم دهيم به مباحث تغيير رويه‌ها حوزه‌هاي فوق به تجارت الكترونيكي، آموزش الكترونيكي، بهداشت الكترونيك، دولت الكترونيكي و ساير سرويسها و خدمات الكترونيكي مي‌رسيم كه در درون يك جامعه اطلاعاتي مفهوم پيدا مي‌كند. اين جامعه مي‌تواند كل كشور را تحت تاثير قرار دهد. به همين دليل بسياري از كشورهاي جهان حركتهاي جدي را در جهت تغيير رويه‌هاي موارد فوق در كشورشان شروع كرده‌اند.
كشور ايرلند صاحب دولت الكترونيكي است و وزراي آن از اين روش استفاده مي‌كنند به همين دليل آن كشور كه فقط از نظر وسعت يك درصد اتحاديه اروپا است توانسته 40درصد سرمايه‌گذاري خارجي به اروپا را جذب كند. 60 درصد نرم افزار اروپا نيز در اين كشور توليد مي‌شود. اين مثال نشان مي‌دهد كه ايرلند كشوري است كه قدم در جامعه اطلاعاتي گذاشته و روشهاي سنتي اداره كشور را تغيير داده است. البته بسياري از كشورهاي جهان هنوز مراجعه حضوري را براي حل مسائل و رفع مشكلات مردم ضروري مي‌دانند. اما مسلم است كه سرمايه گذار خارجي در جايي سرمايه‌گذاري مي‌كند كه مسير سرمايه‌گذاري كاملا روشن و قوانين شفاف باشد و بسرعت به كار او رسيدگي شده و نتيجه بگيرد.

آقاي دکتر جلالي واقعيت اين است كه در كشور

	" سرمايه گذار با توجه به آنچه در پورتال دولت الكترونيك ديده تقاضاي خود را براي سرمايه‌گذاري با پيام الكترونيكي به بخش بازرگاني اعلام مي‌كند... "

ما با وجود توسعه اينترنت و ارتباطات هنوز استفاده از كاربردهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات در اختيار جامعه قرار نگرفته و دغدغه مسئولين هم چندان جدي به نظر نمي رسد، چطورمي توان بحث مهم جامعه اطلاعاتي را در كشور به موضوعي ملي تبديل کرد؟
بايد تلاش زيادي انجام دهيم ، بر اساس تحولات علمي و توسعه فناوريهاي نوين، كليه امور مرتبط به بشر امروز در جهان در حال تغيير جدي است، و لذا ما موظفيم مردم را در جريان اين تغييرات قرار دهيم و در حد ممكن با آن همراه شويم.
اطلاع جامعه از اين موضوع مي‌تواند باعث شود تا در مسير درست اين تغيير عظيم كه بعضي از كشورهاي جهان آنرا درك كرده و جايگاه ويژه‌اي پيدا كرده‌اند و از طرفي بسياري از كشورها و مردم جهان از آن بي‌اطلاع هستند، قرار گيريم و با مشاركت جدي و برخورد فعالانه در برنامه‌هاي اين حركت جهاني جايگاه آينده كشور را تبيين كنيم.
اگر جامعه اطلاعاتي را بشناسيم و براي آن برنامه‌ريزي كنيم، مطمئنا با اعتماد به نفس و ضريب اطمينان بيشتري به حيات خود خواهيم داد و اميد به زندگي در افراد افزايش خواهد يافت و در نتيجه آن زندگي خوبي را خواهيم داشت.
اگربه كشورهاي توسعه يافته و بعضي از كشورهاي اطراف خود نگاه كنيم،خواهيم ديد توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات، ICT، در حال تغيير روشهاي سنتي تعاملات بين كشورها و ايجاد تحولات شگرف در زندگي روزمره مردم بخشهايي از جهان شده است. در نتيجه اين پديده نوظهور هر روز شاهد توليدات و سرويسهاي خدماتي متنوعي هستيم كه در يك نقطه جهان توليد و معرفي مي‌شود و بسرعت از طريق اينترنت به ساير نقاط جهان راه پيدا مي‌كند.
اين فضا فرصت جديد و مناسبي در جهان بوجود آورده است كه اگر با درايت استفاده شود فاصله كشورها را كم و اگر نسبت به آن بي‌توجهي شود فاصله ديجيتالي را در پي‌‌خواهد داشت. اين فضاي جديد از طرفي شرايط حضور در بازار جهاني و بهره‌مند شدن از مزاياي آنرا در پي خواهد داشت و از طرفي رقابت سنگيني را حاكم خواهد كرد كه بدون دانش نمي‌توان در اين رقابت موفق بود. لذا، بسياري از كشورهاي توسعه يافته جهان اين پديده هزاره سوم و قرن 21 را درك و براي گذر از وضعيت سنتي به شرايط جديد برنامه‌هاي متنوعي را اجرا کرده اند.
آنها مي‌دانند كه اين فناوري پويا در كليه امور ارتباطات اجتماعي، اقتصادي، رويه‌هاي بازرگاني، سياست، رسانه‌ها، بهداشت، بانكداري، آموزش، تفريحات، نحوه انجام كار و سرگرميها اثر عميقي مي‌گذارد. آنها مي‌دانند براي دستيابي به مزايا و فرصتهاي بوجود آمده جهاني جهت رسيدن به رشد و توسعه بيشتر نياز به مشورت جهاني دارند و لذا بدنبال تبيين جامعه‌ي اطلاعاتي هستند. آيا مي توان جدا از جامعه اطلاعاتي جهاني به زندگي خود ادامه داد؟ مسلمآ شرايط بگونه‌اي به پيش مي‌رود كه حتي اگر بخواهيم ديگر اين امكان برايمان مقدور نخواهد بود. لذا مهم است كه اين تغيير را بشناسيم و متناسب با فرهنگ، سنت و ارزشهاي محلي و ملي خودمان با اين جريان هزاره سوم همراه شويم.
واقعيت اين است که از نظر اتحاديه جهاني ارتباطات كه ايران هم عضوي از آن است شاخصهاي فاصله ديجيتالي تعداد كاربران اينترنت، تعداد استفاده كنندگان از تلفن همراه و تعداد خطوط تلفن ثابت است اما متاسفانه در خصوص تعداد كاربران اينترنت در حدود متوسط جهاني هستيم و در مورد تلفن همراه نه تنها از متوسط جهاني كه از كشورهاي در حال توسعه نيز بسيار عقب‌تريم.
درمورد تعداد خطوط تلفن ثابت كمي از متوسط جهاني بالاتريم. حال آنکه اگر كيفيت دسترسي به اينترنت كه اکنون دسترسي به پهناي باند بسيار ملاك است و نسل سوم تلفن همراه كه معيار جديد ارزيابي قرار مي‌گيرد را هم در نظر بگيريم درمي يابيم با وجود تلاش سالهاي اخير وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات فاصله‌هاي زيادي با متوسط جهاني فقط از نظر دسترسي به ارتباط آسان و همگاني داريم.
از سويي ديگر از نظر شاخصهاي آمادگي الكترونيكي در بخشهاي قوانين و مقرارات، نيروي انساني و بودجه هم كه پايه اساسي توسعه جامعه اطلاعاتي است هم با مشكلاتي مواجه هستيم.
اگر نبود برنامه‌هاي كاربردي استفاده از اينترنت و فناوري اطلاعات و ارتباطات مانند تجارت الكترونيك، آموزش الكترونيكي، بهداشت الكترونيكي و دولت الكترونيك را نيز به مشكلات ياد شده بيفزائيم

	" اگر جامعه اطلاعاتي را بشناسيم و براي آن برنامه‌ريزي كنيم، مطمئنا با اعتماد به نفس و ضريب اطمينان بيشتري به حيات خود خواهيم داد و اميد به زندگي در افراد افزايش خواهد يافت و در نتيجه آن زندگي خوبي را خواهيم داشت... "

قطعا متوجه مي‌شويم تا تشكيل جامعه اطلاعاتي فاصله زيادي داريم. پس بايد توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات را به عزم ملي تبديل كنيم که در غير اين صورت هر تلاش ديگر، ما را بجايي نخواهد رساند.

•با فرض اينكه عزم و اراده ملي بوجود آيد، چه اقدام عملي بايد انجام دهيم تا فاصله ديجيتالي ما با دنياي توسعه يافته افزايش يافته و وارد جامعه اطلاعاتي جهاني شويم؟
بايد از تجربه كشورهاي مختلف استفاده كنيم. بايد به سمت گيريهاي جهان نسبت به توسعه اين پديده حساس باشيم و در تعاملات جهاني نقش فعال ايفا کنيم .
بايد چندين برنامه توسعه در اين زمينه طراحي و يكي پس از ديگري آنها را اجرا كنيم. بايد برنامه‌هاي تهيه كنيم كه ما را به سمت به کارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات در همه جوانب زندگيمان هدايت کند و زندگي مردم عزيز كشورمان را تغير دهد. اين برنامه‌ها بايد به دنبال يافتن راه‌كارهايي باشند که از آن طريق بتوان به نقاط محروم و در حال توسعه کمک کرد تا بهره بيشتري از دسترسي به اينترنت و فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي ببرند و از اين طريق بتوانند استانداردهاي زندگي خود را ارتقا داده و به آگاهي بيشتري در برابر مسايلي همچون دسترسي به منابع اقتصادي، دسترسي به آموزش در طول عمر، حقوق شهروندي و ساير مسايل برسند.
در هر صورت شرايط ويژه‌اي مبتني بر علم و فناوري در حال حاضر در جهان بوجود آمده است كه همه كشورهاي جهان نسبت به آن حساس شده و بدنبال يافتن برنامه‌هاي مناسب براي تثبيت موقعيت خود در جامعه جديد جهاني با شكل جامعه اطلاعاتي هستند.
در كشور عزيزمان ايران نيز در سطح كلان اقدامات خوبي در برنامه توسعه چهارم مطرح شده است. چارچوب برنامه چشم‌انداز 20 ساله توسعه كشور نيز دانايي محور است. بنابر اين بايد در تمام سطوح و در كل كشور فضاي جديدي بوجود آيد و دست افراد توانمندي كه مي‌توانند خدمات علمي و فكري ارزنده‌اي به كشور ارائه دهند باز شود.
همه اقشار جامعه از نهادهاي حقوقي مانند مجلس شوراي اسلامي و دولت و ساير اقشار مانند: دانش‌آموزان، دانشجويان، اساتيد و محققان با برگزاري نشستهاي علمي متعدد راهكارهاي مناسب را براي علمي شدن روشهاي اداره كشور دركليه زمينه‌هاي فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي در غالب جامعه اطلاعاتي پيدا و براي اجرايي نمودن آنها همكاري کنند.
در هزاره سوم و شروع قرن 21 امكان اداره سنتي كشور مقدور نيست و مشاركت همگان را مي‌طلبد. ابزاري كه بتواند مشاركت همگان را فراهم کند جامعه اطلاعاتي است كه در آن اينترنت و رايانه در كليه سطوح بكار گرفته مي‌شود و كشور در حقيقت كشور الكترونيكي مي‌شود. اگر امروز كه فرصت حفظ ارزشهايي ديني، محلي و ملي وجود دارد به خود نياييم و فضاي جديدي را كه بدون دخالت ما در حال شكل گيري است را درك نكنيم نسل بعد را رها كرده‌ايم و آينده خوبي در پيش رويمان نخواهد بود.

•عنوان آخرين سئوال مي‌خواستم از آخرين تحولاتي كه در حوزه ICT روستايي كه جنابعالي در آن مشاركت فعال داريد و در اجلاس تونس هم بصورت كارگاه دستاوردها و تجربيات كشورمان را ارائه داده‌ايد برايمان بگوئيد؟
در حوزه ICT روستايي كارها با هماهنگي بيشتري به جلو رفته و يك مسير كاملا علمي دنبال شده و به همين دليل مورد توجه نهادهاي بين‌المللي نيز واقع شده است.
ايران جزو محدود كشورهايي در جهان است كه داراي سند راهبردي توسعه ICT روستايي در سطح ملي مي‌باشد. براي تهيه سند، وضعيت موجود كشور مطالعه شده است تا شناخت دقيقي از وضعيت موجود ابزار ارتباطي روستاها و نيازمنديها بدست آيد. سپس پروژه‌هاي ICT روستايي كشورهاي مختلف جهان همراه با راهبردهاي آنها و توصيه‌هاي مجامع بين‌المللي مطالعه شده است. نهايتا بر اساس مجموعه مطالعات انجام شده و مصاحبه با صاحب‌نظران و متخصصان كشور در اين زمينه وضعيت مورد علاقه براي توسعه ICT روستايي تحت عنوان وضعيت مطلوب بدست آمده است.
براي اجرايي شدن سند نيز تعداد زيادي پروژه براي تحقيق و پياده سازي پيشنهاد شده است. اقدام بعدي ايجاد دو مركز جامع خدمات ICT روستايي در روستاهاي قرن‌آباد و ليوان شرقي بوده كه به مرحله بهره‌برداري رسيده و دهها نفر در اين مراكز آموزش ديده و به كار از راه دور مشغولند. اين پروژه‌ها نه تنها در سطح كشور بلكه در سطح جهاني جايگاه ويژه‌اي پيدا كرده‌اند.
و در نهايت اينکه حدود 2 هزاردفتر ICT روستايي از پروژه ده هزار دفتر ICT روستايي در نقاط مختلف كشور تجهيز شده‌اند و عموما مشغول فعاليت مي‌باشند. اگر اين پروژه بصورت كامل اجرا شود قطعا ايران از نظر توسعه ICT روستايي در جهان يكي از بهترين جايگاهها را خواهد داشت. ارائه كارگاه اينجانب در تونس و قبل از آن در مارسي فرانسه و كشور لائوس نشان مي‌دهد كه در اين خصوص ايران ازتكنولوژي و تفكر قابل انتقالي بهره مند است.